*Aramis*

Türk Sanat tarihinde süsleme sanatları arasında özel bir yere sahip bulunan ebru sanatı, Türk kültürünün güzellik ve estetik anlayışı ile gelişerek ölümsüzleşmiştir. Ebru tekne içinde oluşturulan muhteşem görüntülerin kağıda aktarılmasıyla sanki sihir gibi bir sanattır.
Bulut gibi, mermer damarları gibi renkli, dalgalı ve hareli şekillerle kağıtlara yapılan süsleme sanatı şeklinde tanımlanan Ebru, bulut anlamına gelen Farsça ?Ebr? sözünden gelmektedir. Kağıt süsleme sanatı ebruculuğun ne zaman başladığına ilişkin kesin bir belge yoktur. Eski kitapların ciltlerinde kapak ile kağıda bağlayan ?yan kağıdı? olarak, murakka içindeki yazıların kenarlarında ve pervazlarında ebru kağıtlarına rastlanmaktadır. Bugün Topkapı Müzesinde bulunan 1539-40 tarihli Arifinin Gûy-ı Çevgan ve 1608 tarihli Tertib-i Risale-i Ebri adlı kitaplar Ebru Sanatının en eskileri olarak kabul edilir. Güy-ı Çevgan adlı eserin her sayfasının kenarları ebruludur. Tertib-i Risale-i Ebri ise ebru yapımında kullanılan malzemeleri, ebrunun yapımını, kağıt boyama ve cilalama yöntemlerini anlatır. Bu kitapların basılış tarihleri bilinse bile bu tarihler ebruların yapılış tarihi kabul edilemez. Hafif Ebru adı verilen ve üzerine yazı yazılabilmesi için soluk renkli yapılan ebru kağıtları tarih saptanması açısından önem taşımaktadır. En eski ebru kağıtlarının 15-16 yüzyıldan kaldıkları tahmin edilmektedir, Türkistan?da doğan oradan İran ve Anadolu?ya geçen bu sanatın en güzel örnekleri Türk sanatçıları tarafından verilmiştir.
Hiçbir zaman birbirinin aynı yapılamayan, sihir gibi bir sanat olan ebru sanatının anlaşılabilmesi için ebru yapımında kullanılan malzemelerin tekne, fırça, kitre, öd ve boyaları iyi tanımak gerekmektedir.
TEKNE: Eskiden budaksız çam ağacından yapılmış ve içi ziftle kaplanmış tekneler kullanılırken bugün alüminyum ya da galvanize çinko kaplar kullanılmaktadır. Dikdörtgen biçiminde ve yaklaşık 6 cm derinliğinde olan teknelerin boyutu yapılacak kağıda göre değişiklik göstermektedir.
KİTRE: Üzerine boya serpilerek suyun yoğunluğunu arttırmak için kullanılan bir tür zamktır. Bu madde Anadolu?da yetişen geven türü dikenli bitkilerin özsuyu ile gövdelerinden sızan ve hava ile temas ettiğinde katılaşan beyaz ya da krem rengi bir maddedir. Ebru yapımında eskiden kitre yerine salep, ayva çekirdeği, keten tohumu da kullanılırdı.
Yaklaşık %1lik kitre hesabı ile (100 birim su - 1 birim, kitre) ebru yapılacak kitreli su hazırlanır. Suya atılan kitre eritilerek en az bir gece bekletilen bu karışım kalın bir bez torbadan süzülerek ebrunun yapılacağı tekneye dökülür. Eğer karışım koyu olmuşsa salep kıvamına gelinceye kadar su ile inceltilir. Yapılacak ebrunun cinsine göre kitre miktarı değiştirilebilir. Koyu renkli ebru isteniyorsa kitre çok, açık renkli ebru isteniyorsa daha sulu kitre kullanılır.
ÖD: Kitreli suyun üzerinde boyaların durabilmesi, dibe çökmesinin önlenmesi ve boyanın yayılabilmesi için yüzey gerilimini oluşturacak safra asitleri içeren öd kullanılır. Genellikle bu iş için sığır ödü kullanılmakla birlikte koyun ödü, tavuk ödü, kalkan balığı ödü, tütün yaprağı suyu ya da pikrik asit de kullanılabilir. Ödün bozulmaması için pastörize edilerek saklanması gerekmektedir. Bu iş içi eskiden kapalı kapta bulunan öd sıcak hayvan gübresine yatırılarak sağlanırdı. Öd boyanın su yüzeyinde yayılmasını sağladığı gibi boyaların birbirine karışmadan ayrı ayrı renklerini korumasını da sağlamaktadır.
BOYA: Ebru sanatında kullanılan malzemeler içinde boyanın önemi büyüktür. Eskiden beri ebru yapımında doğal boyalar yani doğadaki renkli kayaç ve topraklar ile bitkilerden elde edilen boyalar kullanılmaktadır. Boyaların en önemli özelliği suda çözünmemeleri ve yağ içermemeleridir. Ebru sanatçıları genellikle doğal boyalar dışında boya kullanmazlar. Yağlı boya kullanılarak da ebru yapılmaya çalışılsa da bu gerçek ebru kabul edilmez.
Ebru yapımında kullanılan boyaların iyi ezilmesi ve küçük zerreler haline getirilmiş olması gereklidir. Bu işlemde mermer üzerinde Desteseng adı verilen bir taş yardımıyla ezilerek yapılır. İyice ezilen ve su ile macun kıvamına getirilen boyanın içine öd katılarak kitreli suyun üzerinde istenilen açılma sağlanır. Macun kıvamına getirilmiş ve inceltilmiş boyalar ayrı ayrı kaplarda saklanır. Boya suda erimediği için zamanla dibe çöker ve kullanılacağı zaman sulandırılması gerekmektedir.
Boyaların ham maddelerinin toprak ve bitki olduğunu bilmekteyiz. Bitkisel olanlar mavi tonlarını oluşturan çivit ile kırmızı tonlarını oluşturan löktür. Pakistan?ın Lahor kentinden gelen Lahur çividi ile Hindistan?daki bir bitkinin kurutulmasından elde edilen lök dışındaki toprak kökenli boyalar ise şöyle sıralanabilir: Zırnık adı verilen sarı elde etmek için kullanılan toprak (arsenik sülfür), gülbahar da denilen demir oksit içeren kırmızı toprak, is mürekkepçiliğinde kullanılan is (siyah oksit), tütün rengini vermekte kullanılan Çamlıca toprağı, beyaz için ise üstübeç. Ara renkleri elde etmek için ise bu boyalar belirli oranlarla birbirine karıştırılır. Örneğin yeşil elde etmek için çivit ile zırnık karıştırılır. Fazla miktarda zırnık konulduğunda fıstık yeşili, fazla miktarda çivit konulduğu zaman yaprak yeşili elde edilir.
Ebru yapımında kullanılan fırçalar ise küflenmeye dayanıklı ve esnekliği nedeniyle gül dalına at kuyruğu kılları bağlanarak oluşturulur. Ayrıca uzun bir tahta üzerine çakılmış iğneler yardımıyla oluşturulmuş tarak ve bir tek at kuyruğu kılı ya da iğne de kullanılmaktadır.
Tüm malzemeleri hazırlayan ebru sanatçısı ebru dökmek için hazırlanan kitreli su üzerine at kuyruğu kılından yapılmış fırça yardımı ile boya serper. Serpilen boya içindeki öd miktarına bağlı olarak yayılır. Teknede oluşan şekiller kitreli suyun özgül ağırlığı, kullanılma miktarı, boyaların öd derecesi, havanın sıcaklığı ve nemine bağlıdır. Hazırlık bitince ebrulanacak kağıt yavaş yavaş tekne içindeki kitreli su üzerine yatırılır. Bu şekilde 10-15 saniye beklenerek boyaların kağıda geçmesi sağlanır. Eğer kağıt ile kitreli su arasında hava kabarcığı kalırsa bu bölge boya alamayacağından boşluk oluşur. Bunu önlemek için hava kabarcığı görülen yer bir iğne ile delinerek hava boşaltılır. Tekneden kaldırılan kağıt gölgede kurmaya bırakılır. Kuruyan ebrulu kağıt mühre adı verilen iki kollu el presi yardımıyla düzeltilip yüzeyi parlatılır.
En eski tarz ebru battal ebru ya da tarz-ı kadim adı verilen çeşittir. Burada kitreli su üzerine at kuyruğu kılı fırça yardımıyla serpilen boya üzerinde bir müdahalede bulunulmaz. Battal ebru oluşturulduktan sonra bir iğne ya da eskiden kullanıldığı gibi bir tek at kuyruğu kılı yardımıyla sağa-sola, ileri, geri keskin hareketlerle çizgiler atılırsa tarama ebru ortaya çıkar. Bu keskin hareketler düzensiz ve dairemsi olursa şal ebru meydana gelir. Boyalar kitreli su üzerine serpildikten sonra tarak biçiminde üzerinde sık iğneler bulunan bir tahta çubuk iğneleri kitreli suya batacak şekilde gezdirilirse taraklı ebru oluşur . Oluşan şekiller mermer damarları gibi bir görüntü alırsa Somaki ebru ortaya çıkar Hatip ebrusu adı verilen ebru çeşidi Ayasofya Camii Hatihi Mehmet Efendi?nin buluşu olduğundan bu isimle anılmaktadır. Açık tonlu zemin üzerine daha koyu renklerle birbirine yakın aralıklarla suyun üzerine birer damla bırakılır. Kalın bir iğne ile bırakılan bu damlanın içine 4-5 defa daha damlalar bırakılır. Daha sonra ince uçlu iğne ya da bir tek at kuyruğu kılı ile bu renkli dairelerin içinden sağa sola doğru hareket ettirilerek yürek, çark-ı felek ya da yıldız şekilleri oluşturulur.
Hatip ebrusundan sonra özellikle 1918?de Necmeddin Okyay ile birlikte noktalar(daireler) çiçek motifine dönüşmüştür. Lale, karanfil, gelincik, kasımpatı, sümbül gibi çiçek ebruları gerçeğe çok yakın bir biçimde oluşturulmuştur. Bu tarz ebrular Necmeddin Ebrusu adı ile anılmaktadır. Necmeddin Okyayın öğrencisi olan Mustafa Düzgünman bu çiçeklerin arasına papatyayı da katarak papatyalı ebrular oluşturmuştur.
Teknedeki kitreli su ebru yapıldıkça kirlenir ve öyle bir duruma gelir ki atılan boyalar kum gibi noktalanmaya başlar. Böylece Kumlu ebru ortaya çıkar. Bu tip ebru özellikle levhalarda bordür olarak kullanılmaktadır.
Türk Ebru Sanatının önde gelenleri arasında Hatip Mehmet Efendi (öl1773), Şeyh Sadık Efendi (öl. 1846), Ethem Efendi (1829-19044) Sami Efendi (1838-1912), Aziz Efendi (1871-1934), Abdülkadir Efendi (1875-1942). Necmeddin Okyay (1885-1976) Mustafa Düzgünman, Niyazi Sayın, Alparslan Babaoğlu, M.Sadreddin Özçimi ve Timuçin Tanarslan bulunmaktadır.

__________________
Kork o mahkemeden ki
Hakimin kendisi şahittir

Ben fakir

Sevgili Aramis,

Ebru hakkınndaki yazınızı ilgi ile okudum. Gönlünüze sağlık.

İzniniz olursa bir ekleme yapmak isterim.

Son dönem ebruzenlerinin önde gelenlerinden biri de Hikmet Barutçugil'dir.

Yeni tarzlar getirmiş, kumaş üzerine ebru uygulamasını gerçekleştirmiştir.

1999 yılında adı geçen sanatçının hayatı, ebru sanatı ve eserleri ile hakkında yazılanlar rahmetli Ali Pasiner tarafından yayına hazırlanmış, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı tarafından prestij kitabı olarak bastırılmıştır.

Okumanızda yarar görürüm.

Selam ve sevgiyle...

*Aramis*

Battal Ebru : Bilinen en eski ebru çeşididir. Ebru yapmaya battal ile başlanır. Boyalar teknenin üzerine serpilir ve hiç bir uygulama yapmadan kağıda alınır. Battal Ebru?nun kendi içinde, farklı yöntem kullanımından kaynaklanan çeşitleri vardır: Az veya tek renk ile yapılan Zemin Battal, Mustafa Düzgünman?ın geliştirdiği bir ebru tarzı olan ve içinde milimetrik desenler bulunan Tarzı Kadim, sarı-lacivert lahor kullanılarak yapılan Ethem Efendi Battalı, çam terebenti katılmış boya serpilerek yapılan Neftli Battal, zemine zıt renklerde serpmeler yapılarak oluşturulan Serpmeli Battal, ödü daha fazla ikinci rengin birinci rengi sıkıştırarak, damarlı mermer görünümünde ortaya çıkan Somaki Battal gibi.





Gelgit Ebru : Gelgit ebrusu yapılırken önce battal ebru hazırlanır. Sonra ince bir çubuk (Biz) yardımıyla üzerine paralel çizgiler çekilerek oluşturulur. Boyalar Bız?le sağa sola, yukarı aşağı hareket ettirilir.



Hafif Ebru : Daha çok üzerine yazı yazmak için hattatlar tarafından kullanılan bir ebru çeşididir. Açık ve soluk renkli ebrulardır. Boyaların su ve öd miktarları artırılarak yapılırsa daha başarılı olur. Böylece renkler kolay ve daha çok açılacağından açık renkli olurlar. Aynı kağıda iki veya daha çok ebru yapılmak istendiğinde de bu desen kullanılabilir.



Şal Ebru : Gelgit ebrusu yapıldıktan sonra yine ince bir çubuk yardımıyla enine 3 adet, boyuna da 2 adet (S) harfi, bunların aralarına da istenildiği gibi kavisler çizilerek hazırlanır.





Bülbül Yuvası : Battal ebrusu üzerine bir biz ile dıştan içe doğru sarmal yani dairesel şekiller çizilerek oluşturulan ebru çeşididir. Pek çok kullanım alanı vardır ancak daha çok yazı etrafında dış pervaz olarak kullanılır.





Taraklı Ebru : bru teknesinin eni ve boyuna göre ayarlanmış, belli aralıklarla dizilmiş toplu iğne, tel veya ince çiviyle hazırlanan taraklar kullanılarak yapılan geleneksel türk ebrusudur. Teknede önce gelgit ebrusu oluşturulur, daha sonra gelgit enine hazırlandıysa boyuna, boyuna hazırlandıysa enine tarak yardımıyla tarama yapılır. Eğer istenirse üzerine enine ve boyuna (S) harfleri çizilerek, taraklı şal ebrusu veya başka motifler de oluşturulabilir.



Kumlu Ebru: Teknenin iyice kullandıktan sonra dibinde kalan kitreden oluşturulur. Kitrenin kirlenmesiyle oluşan mukavemet ve boyadaki su oranının az olmasıyla, teknede boyada çatlaklar oluşturmasıyla elde edilir.



Hatip Ebrusu : Ayasofya Camii Hatibi Mehmet Efendi?nin denemesi ile başladığından bu isimle anılmaktadır. Zemine battal ebru yapılır. Sonra Hatip ebrusunda kullanılacak renkler seçilir. Tekneye boyuna ve enine olmak üzere istenilen sayıda eşit aralıklı boya damlatılır. Burada boyaların çaplarının eşit olmasına dikkat etmek gerekir. Daha sonra biz yardımıyla şekil verilir.



Çiçekli Ebru : 1918 yılında merhum üstat Necmeddin Okyay ilk denemelerini yapmış ve bilahare geliştirmiştir. Dolayısı ile bu tarz ebrular Necmeddin Ebrusu adı ile de anılmaktadır. Yukarıda bahsi geçen herhangi bir ebru çeşidi ile zemin hazırlanır. Genellikle hafif, açık renkli olmasına dikkat edilir. Bu zeminlerin üzerine biz yardımı ile damlatılan boyalara şekil verilerek yaprak ve çiçek desenleri elde edilir. Bu türde bugüne kadar lale, karanfil, sümbül, menekşe, gelincik ve papatya desenleri sıkça kullanılmıştır. Başka çiçek türlerini de denemek mümkündür.













Çift Baskılı Ebru : Ebrulanmış kağıtlara kuruduktan sonra tekrar yeni bir desenle ebru yapmak mümkündür. Gerektiğinde ikiden fazla desen de aynı kağıda alınabilir.



Akkase Ebru : Aynı zemin üzerine birden fazla ebru baskısı yaparak yazı ve desen birlikteliği şeklinde elde edilen ebru çeşididir. Önce yazı, arap zamkı ile hazırlanmış sıvı ve şeffaf mürekkeple hafif ebru üzerine fırçayla sürülerek veya kamış kalem ile yazılır. Kuruduktan sonra daha koyu veya yoğun bir desen aynı kağıda tatbik edildiğinde, arap zamkı olan yerler boyayı almayacağından yazı veya desen gözükür. Ayrıca arap zamkı yerine koyu kitre, silikon, çeşitli şeffaf sonuç veren yapıştıcılar da kullanılabilir.

__________________
Kork o mahkemeden ki
Hakimin kendisi şahittir

cepbook

Siz de ebru yapabilirsiniz, hem de ortalığı kirletmeden.

[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]